دلیلین متعادلیندلیلَین مُتِعادِلَین (به فتح لام و سکون یاء) به معنی دو دلیل متعارضِ برابر، به حسب اسباب ترجیحند و به دلیلین متعادلین دلیلَین مُتِکافِئَین نیز گفته می شود. ۱ - تعریف دلیلین متعادلیندلیلین متعادلین، مقابل دلیلین متفاضلین بوده و عبارت است از دو دلیل متعارضی که بعد از جست و جوی مکلف از مرجح، هیچ گونه رجحان و امتیازی بر یک دیگر نداشته باشند؛ مانند این که یکی از دو دلیل متعارض بگوید: نماز جمعه واجب است و دلیل دیگر بگوید: نماز جمعه واجب نیست و هیچ گونه مرجحی نیز که باعث ترجیح یکی بر دیگری شود وجود نداشته باشد. ۲ - وظیفه عملی در هنگام تعادل دو دلیل متعارضدر این که هنگام تعادل دو دلیل متعارض وظیفه چیست، میان اصولیون اختلاف است؛ بنابر مقتضای قاعده اولی در دو دلیل متعادل و بنا بر مسلک طریقیت در حجیت امارات، مشهور علمای متأخر همانند مرحوم " آخوند خراسانی "، " میرزای نایینی " و " مظفر "، اصل را تساقط و برخی دیگر تخییر می دانند. ۳ - مقتضای قاعده ثانوی هنگام تعادل دو دلیل متعارضاما بنابر مقتضای قاعده ثانوی در اخبار متعارض، میان علما سه دیدگاه وجود دارد: ۱ ـ مشهور علما مستفاد از اخبار را، تخییر دانسته‌اند؛ ۲ ـ گروهی از فقیهان می گویند: مجتهد هنگام برخورد با دو دلیل متعارض باید توقف کند؛ ۳ ـ جمعی دیگر از فقیهان گفته اند: مجتهد هنگام بر خورد با دو دلیل متعارض متعادل باید احتیاط کند. [۱]
تحریر المعالم، مشکینی، علی، ص ۲۲۴.
[۳]
کفایة الاصول، آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، ص ۵۰۵.
[۵]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج ۳، ص ۴۴۱-۴۹۰.
[۸]
شرح رسائل، محمدی، علی، ج ۷، ص ۵۵.
[۹]
مفاتیح الاصول، مجاهد، محمد بن علی، ص ۶۸۲.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۶۹، برگرفته از مقاله «دلیلین متعادلین». |